بازسازی استادیوم آزادی؛ تاریخچه، وضعیت فعلی و چشم‌انداز

بازسازی استادیوم 

آیا کسی را می‌شناسید که نام ورزشگاه آزادی به گوشش نخورده باشد؟ به ویژه همه کسانی که اهل فوتبال و ورزش هستند، این ورزشگاه را حتماً می‌شناسند و حتی شاید برای تماشای فوتبال، چند بار به آنجا رفته باشند؛ استادیوم آزادی پس از دهه‌ها که از ساخت آن می‌گذرد، هنوز هم که هنوز است، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین ورزشگاه ایران به حساب می‌آید و خیلی از حساس‌ترین مسابقات ملی در آن برگزار می‌شود. همه این‌ها باعث شد که تصمیم گرفتیم در این مقاله از گروه معماری رینو به معرفی ورزشگاه آزادی بپردازیم و توضیح دهیم که چرا بعد از این همه سال، بازسازی استادیوم آزادی از موارد ضروری و مهم است.

معرفی استادیوم آزادی

استادیوم آزادی بزرگ‌ترین و یکی از مجهزترین ورزشگاه‌های ایران است که در کیلومتر 5 آزادراه تهران - کرج قرار گرفته است. این استادیوم به خاطر برگزاری بازی‌های آسیایی سال 1974 ساخته شد و ورزشگاه آزادی در واقع تنها بخشی از مجموعه ورزشی آزادی محسوب می‌شود.

این ورزشگاه در 25 مهر ماه سال 1350 افتتاح شد و تا قبل از انقلاب سال 1357، تحت عنوان ورزشگاه آریامهر شناخته می‌شد. مساحت ورزشگاه آزادی 141000 مترمربع است و طراحی و ساخت آن را شخصی به نام عبدالعزیز فرمانفرمائیان انجام داده است. 

به هنگام ساخت این ورزشگاه، طرح‌های توسعه زیاد و متنوعی برای آن پیش بینی شده بود، مثلاً قرار بود بخش‌های ویژه‌ای شامل ورزشگاه‌هایی برای‌ اتومبیل‌رانی و هاکی روی یخ هم به آن اضافه شود که با وقوع انقلاب 1357، متاسفانه کلیه این طرح‌های توسعه لغو شدند.

امروزه بازی‌های دو تیم استقلال و پرسپولیس و همچنین بازی‌های خانگی تیم ملی فوتبال ایران در این ورزشگاه برگزار می‌شود.

عبدالعزیز فرمانفرمائیان، معمار ورزشگاه آزادی

عبدالعزیز فرمانفرمائیان یک معمار برجسته ایرانی و استاد دانشگاه تهران بود که علاوه بر این که معماری و طراحی استادیوم آزادی تهران را انجام داده است، طراحی سالن‌های بسکتبال و والیبال مجموعه ورزشی آزادی، فرودگاه مهرآباد، فرودگاه در حال ساخت آریامهر در آن زمان و موزه فرش ایران را هم بر عهده داشت.

او در سال 1299 هجری شمسی در یک خانواده سطح بالا و متمول در استان خوزستان به دنیا آمد. فرمانفرمائیان پس از به اتمام رساندن تحصیلات مقدماتی، به دانش‌سرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس در فرانسه رفت و در آنجا تحصیلات خود را به پایان رساند و در دهه 30 میلادی به ایران بازگشت.

او کار طراحی را از گاراژ پدر خود شروع کرد و پس از آن به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران رفت و در یکی از آتلیه‌های دانشکده هنر، زیر نظر استادان بزرگ معماری و طراحی به کار و تدریس مشغول شد و توانست نقش مهم و راهبردی را در امور مدیریتی و روند جاری قراردادهای آن زمان دانشکده هنر ایفا کند.

بعد از انقلاب سال 57 ، فرمانفرمائیان به خارج از کشور مهاجرت کرد و سرانجام در خرداد ماه سال 1392 هجری شمسی در سن 92 سالگی در خانه خود در اسپانیا دار فانی را وداع گفت.

آنچه درباره معماری استادیوم آزادی باید بدانید.

از آنجایی که ورزشگاه آزادی باید در یک محدودیت زمانی ویژه ساخته می‌شد و همچنین برای صرفه جویی در هزینه‌ها، فرمانفرمائیان، معمار این ورزشگاه، تصمیم گرفت که روش ساخت آن به شیوه سازه هسته خاکی باشد. در این روش ساخت، معمولاً فضاهای خدماتی و راهروها با بهره‌گیری از سازه‌های بتنی ساخته می‌شوند و سکوها به شکل خاکریز روی این سازه‌ها قرار می‌گیرند.

هر چند که درست چند سال قبل از ساخت استادیوم آزادی، در سال 1967، استادیوم اوتزن اورگان در مکزیک به همین شیوه ساخته شده بود اما عبدالعزیز فرمانفرمائیان در جایی گفته است که الگوی ساخت ورزشگاه آزادی، استادیوم المپیکو یونیور سیتاریو مکزیکوسیتی بوده است که این استادیوم نیز به دلیل ضرب الاجل در ساخت، به همین روش سازه هسته خاکی احداث شده است.

فرمانفرمائیان از مشورت با چندین تن از مهندسان بزرگ و مطرح جهان در آن زمان برای طراحی استادیوم آزادی استفاده کرده است و این ورزشگاه صد هزار نفری، آخرین سازه‌ای است که به روش هسته خاکی در دنیا ساخته شده است.

طراح و سازنده این استادیوم ورزشی، به خاطر فراهم کردن خاک لازم برای ساخت آن، نه تنها از چندین تپه مجاور این ورزشگاه استفاده کرد، بلکه بخشی از اراضی اطراف استادیوم را نیز حفر کرد و در نتیجه نه تنها توانست خاک لازم برای ساخت ورزشگاه را تامین کند، بلکه دریاچه‌ای بی نظیر هم در کنار این ورزشگاه به وجود آورد. ورزشگاه آزادی توانست در زمان تاسیس رتبه A کنفدراسیون فوتبال آسیا را به دست بیاورد و در سال 1392 نیز به عنوان یکی از 20 ورزشگاه مطرح دنیا معرفی شد.  

آنچه درباره ورزشگاه آزادی باید بدانید.

در زمان ساخت ورزشگاه آزادی به نظر می‌رسد که فکر همه جای کار را کرده باشند، برای مثال، در نظر گرفتن مسیر حرکت ماشین‌های آتشنشانی برای مواقع اضطراری، بخش‌هایی برای قرار دادن کانتینرهای رادیو و تلویزیون در این استادیوم و تعداد زیادی تونل و راهرو برای تخلیه تماشاچیان حاضر در استادیوم در زمانی کمتر از 11 دقیقه و ... .

در بخش شرقی این ورزشگاه، مانند دیگر استادیوم‌هایی که برای بازی‌های المپیک یا قاره‌ای ساخته می‌شوند، یک مشعل قرار دارد. جالب است بدانید که در سال 1353 علی باغبان باشی، قهرمان دو و میدانی ایران و آسیا، برای اولین بار این مشعل را روشن کرد؛ پس از آن مشعل ورزشگاه آزادی دیگر هیچوقت روشن نشد، تا این که 44 سال بعد، یک بار دیگر در بازی فینال لیگ قهرمانان آسیا به میزبانی پرسپولیس روشن شد.

همچنین استادیوم آزادی به نحوی ساخته شده است که به همه تماشاچیان امکان دید کامل می‌دهد. به این صورت که اگر تماشاچیان در مرکز زمین نشسته باشند، این امکان را خواهند داشت که 126 متر در شرق و غرب و 136 متر در شمال و جنوب را ببینند. همچنین در قسمت غربی این ورزشگاه، یک جایگاه ویژه تعبیه شده است که در کنار آن بخشی است که حداقل 85 نفر ظرفیت دارد و گزارشگران فوتبال معمولاً از این بخش ورزشگاه گزارش خود را انجام می‌دهند.

بازسازی استادیوم آزادی

با توجه به اینکه بخش‌های مختلفی از استادیوم آزادی به دلیل قدمت بنای آن تخریب شده بود، چند سال پیش بازسازی استادیوم آزادی در دستور کار قرار گرفت.

در حقیقت ورزشگاه آزادی یک استادیوم با ظرفیت 90 هزار نفر است که در طبقه بالا 35 هزار نفر و در طبقه پایین 55 هزار نفر می‌توانند به راحتی به تماشای مسابقات بنشینند ولی در بعضی از بازی‌های تیم‌های پرطرفدار، این ورزشگاه پذیرای 100 هزار نفر جمعیت می‌شود. استفاده بیشتر از ظرفیت این ورزشگاه هم یکی دیگر از دلایل تخریب آن است. با توجه به این موارد در سال 1381 بازسازی استادیوم با هزینه‌ای بیشتر از 160 میلیارد تومان انجام شد. بازسازی استادیوم آزادی به مدت یک سال و نیم طول کشید و در این پروژه، بازسازی و استحکام بخشی سکوهای طبقه اول و عایق کاری کامل رختکن‌ها، تعویض نمایشگر استادیوم آزادی و جایگزینی آن با یک نمایشگر رنگی نیز انجام شد.

مجموعه ورزشی آزادی پیش از آن که یک شاهکار معماری باشد، محلی است برای امور ورزشی و استادیوم آزادی نیز که در این حوزه، جایگاه ویژه و خاصی دارد؛ پس انتظار مردم این است که نه تنها بازسازی استادیوم آزادی به موقع و در کمترین زمان ممکن انجام شود، بلکه با بهره‌گیری از بهترین شیوه‌ها و با استفاده از جدیدترین متریال و مصالح موجود در سطح بین المللی اتفاق بیفتد.

معضلی به نام بازسازی ورزشگاه آزادی

هر چند که تاکنون چندین و چند بار بخش‌های مختلف استادیوم آزادی مورد بازسازی‌های جزئی قرار گرفته است، ولی قسمت‌هایی از این ورزشگاه همچنان باید مورد توجه ویژه قرار بگیرند که یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین این قسمت‌ها، سکوهای تماشاگران استادیوم آزادی است.

مطابق برآوردهای انجام گرفته توسط کارشناسان این حوزه، بازسازی، نوسازی و بهسازی کلیه قسمت‌های این ورزشگاه و همین طور تمامی ‌سکوهای آن به بودجه‌ای بالغ بر هزار میلیارد تومانی نیاز دارد که متاسفانه بعید است که این بودجه توسط نهادهای مربوطه تامین گردد و بازسازی استادیوم آزادی نیز به یک رویا تبدیل خواهد شد.

سخن پایانی

استادیوم صد هزار نفری آزادی بخشی از مجموعه ورزشی آزادی است که نزدیک 50 سال پیش با زحمات یکی از برجسته‌ترین و بزرگ‌ترین معماران معاصر ایرانی به نام عبدالعزیز فرمانفرمائیان طراحی و اجرا شد.

این ورزشگاه به روش هسته خاکی ساخته شده است و گفته می‌شود آخرین ورزشگاهی است که به این شیوه در جهان احداث گردیده است.  

ویژگی‌های منحصر به فردی مانند تعداد مناسب تونل‌ها برای تخلیه تماشاچیان حاضر در استادیوم در مدت زمانی کمتر از 11 دقیقه ، مسیر حرکت ماشین‌های آتشنشانی برای مواقع اضطراری و ... این استادیوم را در نوع خود کم نظیر ساخته است.

با توجه به قدمت بنای این ورزشگاه و تخریب‌های صورت گرفته در بخش‌هایی از آن، بازسازی استادیوم آزادی بیش از پیش یک امری ضروری در ورزش فوتبال کشور به شما می‌رود و امید است که به زودی شاهد این اتفاق مهم باشیم.